|
DAĞLIK ALTAY MUHTAR VİLAYETİ
Yüzölçümü: 92.600 km2
Nüfusu: 198.100
Başkenti: Gorno Altaysk
Coğrafi Konum
Dağlık Altay Muhtar Vilayeti, Asya’nın tam merkezinde Sibirya ormanları, Kazak bozkırları
ve Moğolistan yarı çöllerin kesiştiği kavşakta bulunmaktadır. Altay, çok güzel
doğal manzaralı, birkaç devlet, doğal kuşak bölgesi ve kültürel dünyanın bir
arada komşuluk ettiği Avrasya’nın merkezinde yer alan ve “Rusya’daki Tibet”
olarak kabul edilen dağlık bir ülkedir.
Dağlık Altay Muhtar Vilayeti coğrafya bakımından Asya kıtasının merkezi sayılan Güney Sibirya’da bulunmakta
olup Kazakistan, Çin, Moğolistan ve Rusya Federasyonu dahilindeki Tuva Muhtar
Cumhuriyeti ve Hakas Muhtar Vilayetleri ile Kemerova Bölgesi ve Altay Eyaleti ile sınır komşuluğuna
sahiptir. Ülkede Türklerin ilk ata yurdu olan Altay dağları bulunmaktadır.
Toplam yüzölçümü 92 902 km2 olan ve batıdan doğuya 360 km, kuzeyden güneye de 400 km uzanan Altay
ülkesinde yaklaşık olarak 7 bin civarında göl mevcuttur. Ülke topraklarının
dörtte biri koyu ormanlarla kaplı olan bu topraklarda en yüksek dağ zirvesi
Ak-Sümer’dir (4506 metre).
Dağlık Altay’daki doğada yaklaşık olarak 30 bin toynaklı ve 4 binden fazla ayı mevcuttur. Buradaki toplam
1850 çeşit bitkiden 212 türü yalnızca Dağlık Altay’a özgü olup endemik bitki
türlerine aittir.
Dağlık Altay Muhtar Vilayeti'nde iklim, dengeli kara iklimi olup yazları (Haziran-Ağustos) kısa ve sıcak, kışları
(Kasım-Mart) ise uzun ve soğuktur. Ülkenin yeryüzü biçimi genelde dağlık
bölgelerden ibarettir. Ülke tamamen Rusya’ya ait Altay dağlık zincirinin
içerisinde yer almaktadır. Dolayısıyla vilayetin yeryüzü biçimi de dar ve
derin dağ nehirleri ile parçalanan ve nadir bulunan dağlar arası ovaları ihtiva
eden yüksek dağ doruklarını barındırmaktadır. En yüksek dağın adı Beluha
(Altayca Üç-Sümer, yüksekliği 4.506 m.), bu dağ aynı zamanda Sibirya’da en
yüksek noktayı da temsil etmektedir. Arazinin üçte biri ormanlarla kaplıdır.
7.000'e yakın göl bulunan Altay'da en büyük göl Telstkoye (altın) Gölü'dür.
Teles Gölü, Üç Sümer dağı, Altay ve Katun SİT alanları, UNESCO kararıyla Dünya İnsan Mirası listesine
dahil edilmiştir. Dağlık Altay Muhtar Vilayeti Novosibirsk zaman dilimindedir. (NOVT/NOVST).
UTC'e göre saat farkı +0600 (NOVT)/+0700 (NOVST).
Nüfus
Dağlık Altay Muhtar Vilayeti'nde yaşayan nüfusa ilişkin son verilerin ışığında ülkede
01.01.2001 tarihi itibariyle 205,5 bin bin kişi yaşamakta ve bunların içerisinde
152,4 bin kişi ise kırsal kesimde 53,1 bin kişi de Gorno Altaysk şehrinde
yaşamaktadır. 01 Ocak 1991 tarihi itibariyle Dağlık Altay Muhtar Vilayeti'nde 198.1 bin
kişi yaşamaktaydı. Toplam nüfusun içerisinde ise şehirli nüfus oranı ancak yüzde
27’lik bir orana sahip olup ülkedeki insanların çoğu kırsal kesimlerde yaşamını
sürdürmektedir.
İnsan yoğunluğu açısından kilometre kareye yaklaşık 2 kişi düşen Dağlık Altay’da toplam nüfusun yüzde
31’ini ülkenin yerli halkı olan Altay Türkleri oluşturmaktadır. Rusların toplam
nüfus içerisindeki oranı ise ` olup yine ülkede yaşayan Kazak Türklerinin
oranı da yüzde 5.6’dır.
Dağlık Altay Muhtar Vilayeti birçok milliyete mensup insan yaşamaktadır. Ancak bu etnik gruplar, Altay
Türkleri, Ruslar ve Kazak Türklerinin dışında yoğun olarak bir arada yaşayan
gruplar değildir. Ülkede yaşayan etnik bileşke ise şöyledir: Ruslar - `,
Altaylar - 1, Kazaklar - %6, Ukraynalılar - %0.9, Almanlar - %0.4 vs. Diğer
milliyetlere mensup gruplar sayısal olarak çok daha az olduğu halde Rus asıllı
nüfus genellikle ülkenin Kuzey bölgeleri olan Maymin, Turoçak, Şebalin, Üst-Köksa’da
ve Gorno Altaysk’tadır. Bununla birlikte Altay Türkleri daha çok Ulagan, Üst-Kan
ve Onguday bölgelerinde yaşarken, Kazaklar (?’ü) Koş-Ağaç bölgesinde
yaşamaktadır.
Altaylar Türkleri Altay Dil Ailesinin Doğu Türk grubunun Kırgız Kıpçak alt grubuna mensuptur. Eskiden
Altay Türkleri genel uğraşlarına bağlı olarak 8 kabile grubuna ayrılmaktaydı.
Ekonomi
Ulusal ekonomide esas sektörü oluşturan köy ekonomisinin içinde önde hayvancılık
gelmektedir. Hayvancılıkta ise boynuzlar almak üzere geyik yetiştiriciliği
önemli bir yere sahiptir. Dağlık Altay’da bu alanda faaliyet gösteren
çiftliklerde toplam 30 binden fazla Ren geyiği ile karaca mevcuttur. Yine ülkede
bir milyona yakın koyun, 200 binden fazla keçi ve yaklaşık 80 bin at
yetiştirilmektedir.
Dağlık Altay Muhtar Vilayeti son derece zengin kaynaklara sahiptir. Hidroenerji potansiyeli 80 milyar KWt. Saat
olarak hesaplanmaktadır.
Sanayide ise önde gelen sektörler hafif sanayi ile gıda sanayisidir. Bununla birlikte altın çıkarma,
molibdeniyim ile cıvanın çıkarımı ve işlemesi gibi sanayi dalları mevcuttur.
Turizmcilik alanında da
Dağlık Altay’da oldukça iyi gelişmeler yaşanmakta ve bu alanda yeni projeler
üretilmektedir. Bunun yanı sıra ülkede turizmin, dağcılık ve mağaracılık gibi
alt dalları da son yıllarda yaygınlaşmaya başlamıştır. Dağlık Altay’ın o
muhteşem doğası ve dünyada henüz bozulmaya uğramayıp arılığını ve ekolojik
düzenini korumayı başarabilmiş nadir bölgelerden biri olma özelliği bu ülkeye
diğer bölgelerden ve yurt dışından gelen turist sayısının artmasına yol
açmıştır.
Ulaşım
Ülkenin sahip olduğu coğrafya koşulları, tüm taşımacılığın ’nın
gerçekleştirildiği kara yolu taşımacılığı ve yolcu ile posta taşımacılığının
gerçekleştirildiği havacılık olmak üzere iki taşımacılık çeşidinin gelişmesi
üzerinde etkili olmuştur. Otomotiv taşımacılık ülkede önde gelen taşımacılık
türüdür. Karayol uzunluğu 3.2 bin km’den daha fazla olup bu sayının içinde 541
km ise Novosibirsk-Biysk-Taşanta (Çu yolu) Federal bir karayolu olan en önemli
otoyoldur.
Tarih
Tarih bakımından da çok bereketli bir toprak olan Altay ülkesinde arkeologlar
tarafından gün ışığına çıkartılan erken Taş devrinde yaşamış insanlara ait
yerleşimlerin yaşı tam bir buçuk milyon yıldır.
Bununla birlikte arkeoloji dünyasında en çok bilinen Altay’daki Pazırık kültür dönemidir. M.Ö. I.
binyılda Tunç dönemin yerini Erken Demir çağına bırakırken ortaya çıkan bu
kültür esas olarak İskitler ile ilgilidir. Bu döneme ait kurganların arasında
özellikle donmuş bir zeminde bulunanlarında oldukça iyi korunmuş doku ve diğer
buluntular elde edilmektedir. Herhalde Pazırık kurganından arkeologlar
tarafından çıkarılan 2500 yıllık bir prensesi duymayan artık yoktur, çünkü bu
bölgede bu denli iyi korunmuş bir insan organizması ilk defa bulunmuş ve
dünyadaki bilim açısından son derece önemli bir kaynak ve araştırma noktasını
temsil etmekteydi.
Dağlık Altay’ın esas önemi ise bu bölgenin Türklerin ilk yurdu olmasından ileri gelmektedir. Birçok
arkeolojik buluntuyla desteklenen bu husus ışığında bilim adamları yürüttükleri
çalışmalarıyla eski Türk dönemi ile daha önceki Hun ve İskit Sarmat dönemleriyle
yakın bir ilişki içinde olduğunu da tespit etmiştir.
Eski Türk dönemine ait birçok balbal, yazıt ve kaya resmi bulunmaktadır Altay’da. Bu tarihsel anıtlar
hem buradaki halk için hem de dünyadaki tüm Türkler için kutsal sayılan ortak
miras değerindedir. Bu ortak geçmişimizin ve kültürel zenginliğimizin çok iyi
bir biçimde araştırılması ve korunması gerekir.
Eğitim
Ülkede 192 ortaokul, 3 teknikum ve 1 üniversite bulunmaktadır. Altay Türkçesi
ile yılda 37 kitap, 1 gazete ve 2 dergi yayınlanmaktadır. Ortaokullarda 35 bin, teknikumlarda 43 bin, ülkenin tek üniversitesinde ise 2600 öğrenci öğrenim
görmektedir.
|
