|
KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ
31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur.
Yüzölçümü: 198.500 km2
Nüfusu: 4.700.000
Başkenti: Bişkek
Tarihi
Dört büyük Orta Asya Türk halklarının en küçük grubunu Kırgızlar oluşturur. Orta Asya'da yaşayan
Kırgızlar, tüm Kırgızların yüzde 90'ını kapsar. Doğu Türkistan'da 80.000,
Afganistan'da 25.000 Kırgız'ın yaşadığı tahmin edilmektedir. Kuzey Türkleri ya da
Doğu Hun grubuna ait bir dili konuştukları bilinmektedir.
Çin kaynaklarına bakıldığında Kien-Kun, Ki-Ku gibi adlandırmalar, Kök Türk metinlerinde Kırkız, Tibetçe'de
gir-Kiz şeklinde geçtiği görülür. Söylencelere göre Kırgızlar "Kırk Kiz" ya da
"Kır-ları (Dağları) gez" anlamına gelen Kırgız'dan geldiği varsayımı MÖ:2-l
asırlarda Hunlar ile ilgili anlatılan olaylarda görülür. Kırgızlar Tanrı Dağları'nın
doğusu ile Tannu-Ola arasında ortaya çıkmışlardır. Tarihi kaynaklara göre ise
Kırgızlar 13. yüzyıldan sonra da bugünkü yurtlarına gelmişlerdir. Kırgızların
mezar taşlan üzerinde ve Yenisey Irmağı boylarında yapılan kazılarda yukarı
Yenisey Irmağı bölgesinde yaşadıkları görülmektedir.
Kırgızlar 9. yüzyılda Uygur Kağanı'nı öldürerek Türk devletinin başına geçmişler, önce Özbek hakimiyetini
daha sonrada Kazak egemenliğini kabul ederek birlikte yaşamlarını
sürdürmüşlerdir. Arkasından da Kalmukların egemenliğine girmişler ve Tanrı
Dağlarının batısına göç etmişlerdir. 1207 de Cengiz Han Moğolistan'ı hakimiyeti
altına almıştır. Kırgızlar 1700 yıllarında Hokand Devletinin egemenliğine
girmişler ve çoğunluğu alarak devlete el koymuşlardır. 1876 yılında Hokand
Rusların eline geçmiş, 1924 te Kara Kırgız Özerk Oblast'ı kurulmuş, 1926'da
Özerk Cumhuriyet, 1936'da da SSCB katılmışlardır. Kırgızlar, 15Ağustos 1990'da
egemenliklerine, 31 Ağustos 1991'de de bağımsızlıklarına kavuşmuşlar ve tarihin
her döneminde dillerini korumuşlardır. Kırgızlar % 98 dillerine bağlı
olmuşlardır.
Bu konuda Manas Destanı'nın büyük yararını ve etkilerini görmüşlerdir. Zaten Kırgız dilinin bu denli sağlam
kalmasının nedeni de Manas Destanı'dır.
Coğrafi Konumu
Kırgızistan'ın yüzölçümü 198.000 km2 dir. Kuzeyde Kazakistan Güneydoğu ve doğusunda Çin Halk Cumhuriyeti,
Batısında Özbekistan ve Güneybatısında da Tacikistan bulunmaktadır.
Kırgızistan coğrafi konum olarak 71°-80° doğu boylamları ile 39*-43* Kuzey enlemleri arasındadır.
Kırgızistan'ın yüzey şekilleri genellikle dağlıktır ve ekili alanları azdır.
Kırgızistan'ın Başkenti Bişkek (450.000) dir, Diğer önemli şehirleri ise Calabibad, Karagöl, Talas, Narin, Çolpan
Ata, Karahol, Issık Köl'dur.
; Önemli nehirleri, Narin, Kursab. Talas, Kızılsu, Kursab'dır. Kırgızistan adeta bir göller ülkesidir ve üç bine
yakın göl bulunmaktadır. Dünyanın ikinci en büyük krater gölü "Issık" gölü
buradadır. Kırgızistan'da yer yer değişik iklim tipleri görülürse de genelde
yazları sıcak ve kurak, kışları sert-karasal iklim özellikleri egemendir.
Eğitim
İlk dönemlerde, göçebe olan Kırgızlar arasında eğitim yaptırmak oldukça zor olmuştur. Ancak, diğer Türk
Cumhuriyetleri'nde olduğu gibi İsmail Gaspiralı'nin etkileri, Kırgızistan'da da
görülmüştür. Modern anlamda eğitime ise Sovyet döneminde başlanmıştır. Yedi
yıllık ilköğretim bitirme zorunluluğu 1934 de konmuş ve 1950'lerde ancak
gerçekleştirilebilmiştir.
1991-1992 verilerine göre ise okul sayısı 2000, öğrenci sayısı ise 1.000.000 dır. Ülkede bir Kırgız Devlet
Üniversitesi bulunmaktadır ve burada 13.370 öğrenci okumaktadır. Bu üniversiteye
bağlı Enstitüler vardır. Dünyanın en uzun ve doğal (tabii) destanı olan ve
Birleşmiş Milletler tarafından 1000. yıl kutlamaları yapılan Manas Destanını
Kırgızlar yaratmışlardır.
Nüfus
Kırgızistan nüfusunun yarısından fazlasını Kırgızlar oluşturmaktadır. Ülkede
80'e yakın etnik grup mevcuttur. Bunların içerisinde 750.000 kişiyle Rus kökenliler ve
600-800.000 kişiyle Özbek kökenliler başta gelmektedir. Ayrıca zaman zaman etnik ihtilaflar da su
yüzüne çıkmaktadır. Özbek nüfusun yoğun olduğu Oş bölgesinde toprak anlaşmazlığı
nedeniyleKırgızlar ile Özbekler arasında bağımsızlık öncesi ciddi çatışmalar meydana
gelmiştir.
Bağımsızlık sırasında 100.000 kadar olduğu sanılan Alman kökenli nüfusun 70 bini
göç etmiştir. 1993 yılında had safhaya erişen Rus kökenlilerin göçü ise artık durmuş.
|
