|
KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ
16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur.
Yüzölçümü: 2.717.000 km2
Nüfusu: 17.000.000
Başkenti: Astana
Tarihi
Türkçe'de "Kazak", sözcüğü özgür, bağımsız, yiğit, cesur anlamına gelmektedir. Kazakların
kullandığı dil; Kazak Türkçesi Tatar, Başkut, Nogay, Kırgız, Kıpçak lehçeleri
arasında yer alır. Kazak Türkçesi'nin gelişmesi ise Ibray Altınsanın, Çokan
Velihanou'un ve Abay Kuranbaydı'nın çalışmalarıyla gelişmiş ve Kazaklar arasında
konuşma ve yazı dili gelişme göstermiştir. Ayrıca Arapça ve Farsça'dan daha az
etkilenmiştir.
Kazakistan da yapılan kazılarda elde edilen buluntuların Yenisey motiflerine benzediği dikkat
çekmiştir ve özellikle Kök Türkçe mezar kitabeleri üzerinde bilim adamlarının
yaptıkları araştırmalarda Kazakistan'daki Türk varlığıyla ilgili önemli belgeler
çıkarmışlardır. Altaylarda bulunan demir eritme ocaklarına Kazakistan'da da
rastlanmış, Güney Kazakistan'da, ok uçları, kama sapları, bulunduğu görülmüştür.
Ancak Kazakların ortaya çıkışları çok eskilere gitmesine karşın tarihi kaynaklara göre Cengiz
Han'ın torunları zamanına rastlamaktadır. Kazaklar kendilerinin Alaş-Alaç adlı
Ata'dan geldiklerine inanırlardı. Bu Ata'nın üç oğlu olduğu, bunlarında üç
kazak boyunu meydana getirdiklerini kabul ederlerdi.
Geleneksel olarak göçebe olan kazakların tarih sahnesinde etkili olmaları ise Özbek Hanları
devrinde olur. Bu dönemde Kazaklar Canı Bel'in Oğlu Kasım Han İdaresinde Balkaç
bölgesinde yaşarlarken, bir kısmı da Burunduk Yönetiminde Urallarda yaşıyordu.
Daha sonra Kasım Han, Bütür. Kazakları kendi egemenliği altına alır (1520). 17.
yüzyılda ise Tevka Han, Kazak Türklerinin yasal kurallara bağlar. Ancak 17. ve
18. yüzyıllarda Ruslar Türkistan'da önemli işgallerde bulunur. Bu olaya Kazaklar
büyük tepki gösterir. 1783'te Sırım Batur önderliğinde Kazaklar bir ayaklanma
başlatırlar.
Kazak önderler 1906 da halkta ulusal (milli) bilincin uyanmasını sağlarlar. 1916 da harekete geçerler
ve 1917 de Umumi Kazak Kongresini toplayarak Orenbur'u Başkent yaparlar. 1924 de
otonom olarak başkentlerini Ak-Mescit'e taşırlar ve 1936 da Sovyetlerin bir
üyesi statüsünü kazanırlar.
Kazakistan 1990'da egemenliğini, 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Kazakistan
Cumhuriyeti Birleşmiş Milletlerin bir üyesi olmuştur.
Coğrafi Konumu
Kazakistan yüzölçümü 2.717.300 km2 dir. Kuzeyde ve Batıda Rusya Federasyonu, Doğuda Doğu Türkistan,
güneyde Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ile çevrilidir. 45*-87* doğu
boylamları ile 41°-57° kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Kazakistan geniş
bozkırlarla kaplı olup geriye kalan tüm arazinin yarısı çöldür.
îklimi yazları kurak ve sıcak, kışları sert geçen karasal iklim özelliklerini
taşımaktadırlar.
Kazakistan, Aral, Balkaş, Alakol, Tengiz, Zaysan, Selatitengiz Gölleri ve Ural,
Emba, Seyhun(Siriderya), Sarısu, îli, îrtiş Nehirleri önemli su kaynaklarıdır.
Sosyal Yapısı
Kazaklar Orta Asya'nın en kalabalık Türk milletidirler ve toplam nüfus 17.000.000. dur. Bu nüfusun % 48
Kazak % 34 Rus, % 6 Ukraynalı, % 4 Alman, % 8 de diğer uluslardır. Ayrıca, Doğu
Türkistan'da 650.000, Moğolistan Halk Cumhuriyeti'nde 40.000, Afganistan'da 3.000
Kazak'ın yaşadığı kaynaklarda verilmektedir.
1950 den sonra Çin'den SSCB'ye önemli bir kazak göçü olmuştur. Bunların dışında
590.000 Sovyet Kazağı'nın Volga, Ural ve Batı Sibirya bölgesinde yaşadığı
bilinmektedir.
Ortalama nüfus yaşam süresi 69 yıldır. Km2ye 2.6 kişi düşmektedir. Şehirleşme
oranı % 57 dır. Çalışabilir nüfusun % 81'i istihdam edilmiştir.
Önemli şehirleri Alma-Ata, Karakanda, Çimkent, Petropavlosk, Sempalatinsk ve Astana'dır. Başkent
Astana'ya 1998 yılında taşınmıştır. Kazaklar 19.yy da Müslümanlaşmışlar ancak
Orta Asya Türk Cumhuriyetleri içinde en az İslamlaşmış olanıdırlar.
Eğitim
Göçebe olarak doğan ve 19. yy.'ın sonunda yerleşik yaşama geçen Kazaklar XVIII. ve XIX yy. başlarından
itibaren sağlıklı bir eğitim çalışmalarına başlamışlardır.
İlk kez 1823'te Cihangir Han cami ve okullar açılmasını sağlamış, 1841'de de Kazak Lise'si kurulmuştur.
Kazaklar bütün yaşamları boyunca Rusların, Ruslaştırma ve Hıristiyanlaştırma
politikalarına şiddetle karşı koymuşlardır. Büyük Türkçü İsmail Gaspiralı'nın bu
konuda ve Kazakistan'da ileri anlamda çalışmaları olmuştur.
Böylece 1958'de Kazak okullarında Kazak tarihi okutulmaya başlanmıştır. 1988 de
alınan bir kararla "Kazakça" resmi dil olarak kabul edilmiştir.
Bugün Kazakistan'da Kazak
Devlet Üniversiteleri, Kazakistan Bilimler Akademisi, El Farabi Üniversitesi,
Ahmet Yesevi Üniversitesi bulunmaktadır.
Türk Dünyası'nın büyük düşünürü Ahmet Yesevi'nin türbesi buradadır.
|
