|
KARAÇAY-ÇERKES MUHTAR VİLAYETİ
Yüzölçümü: 14.100 km2
Nüfusu: 220.000
Başkenti: Çerkesk
Nüfus
Nüfusu 2002 senesinde yapılan sayıma göre, 439.470'dür. Nüfusun
D'ü kentli,% 56'sı köylüdür. Etnik açıdan,nüfusun % 38.5'i Karaçay (169.198), %
33.6'sı Rus (147.878), % 11.3'ü Çerkes (49.591), % 7.4'ü Abaza (32.346) ve % 3.4'ü
de Nogay'dır(14.878). Bu beş etnik grubun,Ortodoks Hıristiyan olan Ruslar
dışında kalan dört grubu Sünni (Hanefi) Müslüman'dır. Beş dil resmi
dildir, okullarda okutulur, Karaçay-Çerkes Devlet Üniversitesi'nde incelenir ve
öğretilir. Yine bu beş topluluğun dilinde gazete, dergi, kitap, radyo ve televizyon
yayını vardır. Karaçaylar, vilayetin başkenti Çerkesk ile doğusunda ve
güneyinde yoğun olarak bulunurlar: Karaçay,Ust-Cegota ve Malo Karaçay rayonları. Ruslar
başkent Çerkesk dışında, batıdaki Zelençuk ve Prikuban rayonlarında, Çerkesler ve
Abazalar ise, kuzey batıdaki Küçük ve Büyük Zelençuk ırmakları vadilerini
kapsayan Habez, Adige-Hable ve Abaza rayonları ile Çerkesk'te yaşamaktadırlar.
Nogaylar ise en kuzeydeki Adige-Hable rayonunun kuzey düzlüğündeki altı köyde
yoğun olarak barınmaktadırlar. 1959 yılından beri Rus nüfus sayısı ve oranı
düşmekte, diğer dört grubun, özellikle Karaçaylarınki artmaktadır. Resmi diller
Karaçayca, Rusça, Çerkesçe (Kabarday), Abazaca (Abazin) ve Nogayca.
Coğrafi Konumu
Rusya'n›n güneybatısında, Stavropol bölgesinde bir
vilayettir. Büyük Kafkasların derin vadi ve boğazlarla bölünmüş olan ve Dombay-Ulgan dağında
4.047 m'ye ulaşan kuzey uzantılarının arasında yer alır. Alp tipi çayırların
arasından yükselen dağları kaplayan sık ormanlar, yükseklik arttıkça yerlerini
önce kayalıklara, ardında da buzullara bırakır.
Tarih
Karaçayların soylarının Hun ve İskitlere kadar uzandığı söylenmektedir.
Bir Kıpçak boyu olan Karaçaylar, Balkarlar gibi uzun süre göçebe bir hayat
sürdüler. 15. yy'dan 1812'ye kadar Osmanlı himayesinde Kabarday beylerine bağlı
kaldılar. Ruslar 1812'de bölgeyi işgal ettiler. 1822'de Rus yönetimine karşı
ayaklanan Karaçaylar, ağır bir yenilgiye uğradılar. 1905'te başlattıkları
ayaklanma da başarısızlıkla sonuçlandı. 17 Kasım 1991'de Karaçay-Çerkes Muhtar
Vilayeti'nin eski itibarı iade edilmiştir. Rusya, onlara haksızlık edilerek
sürgüne gönderildiklerini kabul etmiş ve vilayetin itibarını iade etmiştir.
Karaçaylar yabancı iradenin yoğun baskılarına rağmen, dil ve kültürlerini
bütünüyle muhafaza etmeye çalışmışlardır.
İdari Yapı
Çerkesler, üç ayrı soydan (Adige, Çerkes,
Kabarday) oluşmakta ve
genellikle şehirlerde oturmaktadırlar. Karaçaylar, Balkarlarla aynı dili
konuştukları halde aynı idarî yapıyı paylaşmamakta, kendi özerk bölgeleri olan
Kuban vadilerinin orta ve yüksek kısımlarında yaşamaktadırlar. Karaçaylar,
Teberde, Üçköken, Dombay, Zelencuk bölgelerinde yoğun olarak bulunmakta, soy
olarak Kumanlardan geldikleri söylenilmektedir. Karaçayların merkezi
Karaçeyski'dir.
Ekonomi
Karaçayların en büyük ekonomik kaynakları hayvancılıktır. Karaçay
koyunu, Karaçay atı ve Karaçay köpeği dünyaca ünlüdür. Ülkede dağ turizmi,
sağlık turizmi, av turizmi için olağanüstü güzel yerler vardır. Ayrıca Rusya
Federasyonu'nun ikinci büyük çimento merkezidir. Bunun yanı sıra makine,
elektronik saat fabrikası, yakut, kimya, uranyum madeni, altın, taşkömürü
işletmeleri ekonominin yoğunlaştığı alanlardır. Ayrıca 100'den fazla mineral
suyu kaynağı vardır. Sanayi esas itibariyle Çerkesk şehrindedir.
Eğitim
Karaçay-Çerkes Muhtar Vilayeti'nde 231 ortaokul, 34 teknikum, 1 üniversite vardır. Yılda
yaklaşık 79 bin öğrenci ortaokulda, 5100 öğrenci teknikumlarda ve 4100 öğrenci
de üniversitede okumaktadır. Anadil ile eğitim yapılmaktadır. Her dört kişiden
biri Yükseköğrenime devam etmektedir. Bölgede okuma-yazma oranı en yüksek ülkedir.
|
